Staż pracy a zatrudnienie skazanego w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym

Odpowiedź: Tak. Okresy wykonywania przez skazanego odpłatnego zatrudnienia podlegają wliczeniu się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w szczególności do urlop u wypoczynkowego.

Przepisy nie zabraniają angażować skazanego do pracy. Możliwość ich zatrudnienia oraz zasady takiego zatrudnienia określa ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy.

Przepisy ustawy przewidują zatrudnienie:

• nieodpłatne (prace porządkowe oraz pomocnicze na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, prace na cele społeczne na rzecz podmiotów wymienionych w art. 123a § 1 i 2 kodeksu karnego wykonawczego, oraz prace w przywięziennych zakładach pracy w celu przyuczenia),
• odpłatne.

Zatrudnienie odpłatne może mieć postać:

• typowo pracowniczą (umowa o pracę),
• cywilnoprawną (np. umowa zlecenie),
• zbliżoną do zatrudnienia pracowniczego, ale wykonywaną bez nawiązywania stosunku pracy.

Takie zatrudnienie odbywa się na podstawie skierowania dyrektora zakładu karnego oraz:

• porozumienia z zakładem, na rzecz którego praca ma być wykonywana albo
• umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą ze skazanym.

W pierwszym przypadku skazany nie zawiera umowy bezpośrednio z zakładem pracy. Podstawą wykonywania pracy jest porozumienie pomiędzy dyrektorem zakładu karnego a zakładem pracy. W konsekwencji skazany nie jest pracownikiem danego zakładu pracy. Nie dotyczą go więc przepisy prawa pracy – z wyjątkiem przepisów o czasie pracy i bhp.

W drugim przypadku zaś skazany samodzielnie zawiera wybraną umowę z zatrudniającym (bez żadnych „pośredników”). Dlatego też w razie zawarcia umowy o pracę ma status pracownika w rozumieniu przepisów prawa pracy i dotyczą go regulacje pracownicze. Oczywiście z uwzględnieniem specyfiki pracy skazanego. Stąd w pierwszej kolejności warunki takiego zatrudnienia określa kodeks karny wykonawczy oraz rozporządzenia MS z 9 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych, a dopiero w zakresie nieuregulowanym – przepisy prawa pracy.

W przypadku pracy podczas odbywania kary pozbawienia wolności podstawą wliczenia okresów takiego zatrudnienia stanowi art. 128 kodeksu karnego wykonawczego z 6 czerwca 1997 r. Z przepisu tego wynika konieczność wliczenia do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze okresów odpłatnego zatrudnienia skazanego.

Wyjątkiem jest sytuacja, w której przepisy prawa pracy lub układu zbiorowego pracy przewidują wliczenie do stażu pracy jedynie okresów zatrudnienia w danym zakładzie pracy, w określonej branży albo na określonych stanowiskach lub pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Do pracowniczego stażu pracy wliczenia okresów odpłatnego zatrudnienia skazanego do stażu pracy, nie zostaną one uwzględnione w okresie pracy:

• od którego zależy nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego lub innego świadczenia przysługującego z upływem roku pracy lub okresu krótszego niż rok;
• wymaganego do zajmowania określonego stanowiska pracy.

Szczegółowe zasady zatrudniania skazanych zawiera rozporządzenie MS z 9 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych. Rozporządzenie to określa również, jakie dokumenty potwierdzają okres zatrudnienia podczas odbywania kary. W przypadku pracy odpłatnej, administracja zakładu karnego z urzędu wydaje skazanemu zaświadczenie o wykonywaniu pracy.

W zaświadczeniu tym powinny być określone w szczególności:

• rodzaje wykonywanej pracy,
• okresy zatrudnienia,
• wysokość otrzymywanego wynagrodzenia za pracę.

Oprócz takiego zaświadczenia, skazany zatrudniony na podstawie stosunku pracy powinien otrzymać również świadectwo pracy.

Natomiast w przypadku wykonywania pracy nieodpłatnej, zaświadczenie dotyczące takiego zatrudnienia wydaje się na wniosek zainteresowanego.

Okresy pracy skazanego, wykonywanej przed dniem wejścia w życie obecnie obowiązującego kodeksu karnego wykonawczego, wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, na zasadach określonych art. 49¹ kodeksu karnego wykonawczego z 1969 r.

Przepis ten stanowił, że okresy pracy wykonywanej w czasie odbywania kary pozbawienia wolności - w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego pracownika w danym zawodzie - uważa się za okresy równorzędne z okresami zatrudnienia w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Takie okresy wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Wskazany przepis nie wymaga przy tym, aby okresy takiej pracy były odpłatne.