Sprawdź, jak ewidencjonować sprzedaż dla stowarzyszeń zwykłych

Stowarzyszenie zwykłe zyskuje na popularności, dlatego na rynku coraz częściej przedsiębiorcy zawierają transakcje z tego typu podmiotami. Stowarzyszenie zwykłe nie jest wpisane do KRS, a do jego założenia wystarczą jedynie trzy osoby pełnoletnie i niepozbawione praw publicznych. Chociaż stowarzyszenie zwykłe nie ma osobowości prawnej, to może zaciągać zobowiązania, a nawet pozywać czy być pozywane. Wielu podatników zastanawia się, jak prawidłowo dokumentować sprzedaż dla stowarzyszeń zwykłych, by nie popełnić błędu.

Najwięcej wątpliwości budzi dokumentowanie sprzedaży. Zarówno przedstawiciele stowarzyszeń zwykłych, jak i kooperujący z nimi przedsiębiorcy nie są pewni, czy sprzedaż pomiędzy w/w podmiotami ma być udokumentowana paragonem, czy może to być faktura VAT, a jeśli tak, to na kogo taki dokument powinien być wystawiony, tj. na stowarzyszenie, czy też na jego członka albo członków?

Z działalnością takich organizacji na ogół wiąże się dokonywanie zakupów różnego rodzaju towarów i usług, na potrzeby realizacji ich celów.W takich przypadkach pojawiają się wątpliwości, w jaki sposób należy dokumentować tego rodzaju transakcje. Jak pokazuje praktyka, mają je zarówno sprzedawcy towarów i usług, jak i członkowie wspomnianych stowarzyszeń, którzy często nie wiedzą, czy powinni domagać się paragonu, czy też wolno im żądać faktury VAT i ewentualnie na kogo taki dokument powinien być wystawiony, tj. na stowarzyszenie, czy też na jego członka albo członków.

Aby odpowiedzieć na to pytanie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 111 ust. 1 ustawy o VAT podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych mają obowiązek prowadzenia ewidencji tej sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących. Z tego przepisu jednoznacznie wynika, że obowiązek stosowania kas fiskalnych istnieje przy prowadzeniu sprzedaży wyłącznie rzecz dwóch rodzajów podmiotów, tj.:

• konsumentów (czyli osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej) oraz

• rolników ryczałtowych.

Nie powinno budzić budzi zastrzeżeń stwierdzenie, że stowarzyszenie zwykłe nie mieści się w kategorii „rolników ryczałtowych”. Nieco więcej problemów sprawia odpowiedź na pytanie, czy taką organizację, a ściśle działających na jej rzecz i dokonujących w tym charakterze członków tej organizacji można traktować jako konsumentów w rozumieniu powołanego przepisu. Wątpliwości te są uzasadnione zważywszy na fakt, że jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie sądowym, z powodu nieprzyznania stowarzyszeniom zwykłym osobowości prawnej i niestosowania do nich przepisów o osobach prawnych na podstawie art. 33¹ Kodeksu cywilnego, podmiotem praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych związanych z działalnością wspomnianych jednostek nie mogą być te stowarzyszenia, lecz tylko ich członkowie (tak np. NSA w wyroku z 23 lutego 2017 r., sygn. akt II OSK 1486/15).

W związku z tym warto sięgnąć do potocznego znaczenia terminu „stowarzyszenie”. Zgodnie z internetowym Słownikiem Języka Polskiego PWN (https://sjp.pwn.pl) – należy przez nie rozumieć „dobrowolny i trwały związek grupy osób, zorganizowany dla realizacji wspólnych zamierzeń”. Jest to więc definicja zbliżona pojęciowo do tej, która została zwarta we wskazanym wcześniej art. 2 ust. 1 ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Obydwie definicje wskazują zatem na związek (zrzeszenie) osób działających razem dla osiągania wspólnych celów. Jest tak bez względu na to, czy na gruncie przepisów prawnych mamy do czynienia ze stowarzyszeniem zwykłym, czy rejestrowym.

Co więcej, z przepisów tych wynika, że wspomniane zrzeszenie nie ma wprawdzie osobowości prawnej, ale tak jak osoba prawna może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać do sądu i być pozywana. Z tych powodów stowarzyszenia zwykłe często określa się mianem „ułomnych osób prawnych”, podobnie jak np. wspólnoty mieszkaniowe. Te cechy wspomnianych podmiotów znalazły odzwierciedlenie również w przepisach podatkowych.

W szczególności stowarzyszenia zwykłe – jako jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej – podlegają obowiązkom wynikającym z ustawy z 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (na co wskazuje art. 2 ust. 1 tej ustawy). Oznacza to m.in. konieczność uzyskania i posługiwania się przez takie podmioty Numerem Identyfikacji Podatkowej (NIP). Ponadto stowarzyszenia, o których mowa, podlegają przepisom ustawy o CIT.

Co istotne, na co wielokrotnie wskazywały organy podatkowe, są one zobowiązane do rozliczania tego podatku i składania zeznań CIT-8, nawet jeżeli nie osiągają żadnego dochodu z prowadzonej działalności. Jak bowiem wynika z ww. przepisów (art. 1 ust. 2 ustawy o CIT) podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych są również, z pewnymi wyjątkami, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, a ustawodawca nie wymienił zwolnienia podmiotowego stowarzyszeń zwykłych – jako jednostek organizacyjnych, które by mu nie podlegały. Ze względu na ustawowy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej ich dochodami mogą być np. składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy itp.

Przy czym według fiskusa nawet ewentualne zwolnienie od podatku całości dochodów stowarzyszenia (np. tytułu składek członkowskich na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 40 ustawy o CIT) nie sprawia, że przestaje być ono podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych (zob. interpretację indywidualną dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 7 października 2015 r., nr IPPB5/4510-619/15-4/AK). Podmioty te powinny również mieć nadany REGON, a także prowadzić księgi rachunkowe w oparciu o przepisy ustawy o rachunkowości.

Wówczas będzie na nich również spoczywać obowiązek sporządzania sprawozdań finansowych. W ich przypadku, przy spełnieniu określonych warunków, zamiast ksiąg rachunkowych może być jednak prowadzona uproszczona ewidencja przychodów i kosztów, na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (art. 2 ust. 5 ustawy o rachunkowości). W praktyce niezbędne do prawidłowego funkcjonowania tego organizacji okazuje się również posiadanie rachunku bankowego, mimo że nie wynika to wprost z obowiązujących przepisów.

Istnieją zatem podstawy do stwierdzenia, że w przypadku dostaw towarów i świadczenia usług na rzecz stowarzyszeń zwykłych, nie mamy do czynienia nie tylko z rolnikami ryczałtowymi, ale również z osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej. W konsekwencji przedsiębiorca, który je realizuje, nie musi ewidencjonować wspomnianych operacji na zasadach określonych w art. 111 ust. 1 ustawy o VAT.

W tej sytuacji prawidłowe będzie więc wystawienie na stowarzyszenie faktury VAT dokumentującej dokonanie takiej transakcji (ewentualnie rachunku w przypadku podmiotów zwolnionych od tego podatku), bez jej ujmowania w kasie rejestrującej.

Za przyjęciem takiego stanowiska przemawia również fakt, że ściśle rzecz ujmując sposób dokumentowania sprzedaży na potrzeby fiskusa nie należy do sfery cywilnoprawnej (tj. między stronami danej transakcji), lecz publicznoprawnej.

PRZYKŁAD: Sprzedaż dla stowarzyszenia

Przedsiębiorca „A” prowadzi działalność gospodarczą m.in. w zakresie handlu materiałami biurowymi. Jest czynnym podatnikiem VAT. Jego klientami, oprócz innych przedsiębiorców oraz osób fizycznych występujących jako zwykli konsumenci, są również organizacje pozarządowe, w tym „B”. Wspomniana organizacja „B” działa lokalnie jako stowarzyszenie zwykłe, którego celem jest propagowanie kultury fizycznej, sportu, turystyki i zdrowego trybu życia. Sprzedaży artykułów (np. papieru biurowego, segregatorów itp.) na rzecz tego stowarzyszenia przedsiębiorca nie musi ewidencjonować na kasie fiskalnej. Stowarzyszenie zwykłe nie jest bowiem ani rolnikiem, ani osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej.

Odrębnym, ale związanym z omawianą tematyka zagadnieniem jest kwestia stosowania zwolnienia od stosowania kas fiskalnych oraz to, czy sprzedaż na rzecz stowarzyszeń, o których mowa, uwzględnia się w wysokości limitu tego zwolnienia. Przypomnijmy, że aktualnie (tj. do 31 grudnia 2021 r.) zasady stosowania zwolnień w tym zakresie zostały określone w rozporządzeniu Ministra Finansów z 28 grudnia 2018 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (dalej: rozporządzenie).

Na podstawie § 3 ust. 1 tego rozporządzenia z obowiązku ewidencjonowania sprzedaży za pomocą kasy fiskalnej zostali zwolnieni m.in. podatnicy:

• u których obrót zrealizowany na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych nie przekroczył w poprzednim roku podatkowym kwoty 20.000 zł, a w przypadku podatników rozpoczynających w poprzednim roku podatkowym dostawę towarów lub świadczenie usług na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, jeżeli obrót z tego tytułu nie przekroczył, w proporcji do okresu wykonywania tych czynności w poprzednim roku podatkowym, kwoty 20.000 zł (§ 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia),

• rozpoczynający po 31 grudnia 2018 r. dostawę towarów lub świadczenie usług na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, jeżeli przewidywany przez podatnika obrót z tego tytułu nie przekroczy, w proporcji do okresu wykonywania tych czynności w danym roku podatkowym, kwoty 20.000 zł (§ 3 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia).

Ponieważ zwolnienia określone w rozporządzeniu w sprawie zwolnień dotyczą wyłącznie sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, zatem w limicie uprawniającym do omawianego zwolnienia powinny być uwzględniane tylko obroty ze sprzedaży na rzecz tych podmiotów. W konsekwencji dostawy towarów bądź świadczenie usług na rzecz stowarzyszeń zwykłych nie są uwzględniane do obrotu przy ustalaniu ww. limitu, wyznaczającego prawo do zwolnienia z obowiązku wykorzystywania kas rejestrujących.

Zapamiętaj

• Sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na rzecz stowarzyszeń zwykłych nie podlega ewidencjonowaniu przy zastosowaniu kas rejestrujących.

• Wartości sprzedaży na rzecz stowarzyszeń (czy to zwykłych, czy rejestrowych) podatnik nie musi uwzględniać przy ustalaniu limitu uprawniającego do zwolnienia z obowiązku stosowania kas rejestrujących.