Rachunek przepływów pieniężnych może pomóc w zarządzaniu płynnością organizacji pozarządowej

Jedynie jednostki prowadzące działalność gospodarczą, które korzystają z załącznika nr 1 i które obligatoryjnie poddają swe sprawozdania finansowe badaniu przez biegłego rewidenta, muszą przygotować rachunek przepływów pieniężnych.

W rachunku przepływów pieniężnych jednostka wykazuje przepływy pieniężne, które nastąpiły w okresie sprawozdawczym, w podziale na przepływy działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Są to specyficzne definicje wykorzystywane wyłącznie do sporządzenia tego elementu sprawozdania. W sytuacji gdy jedno zdarzenie obejmuje różnie klasyfikowane przepływy pieniężne zaleca się, aby pieniężne koszty i korzyści z nim związane były zaliczane do tego samego rodzaju działalności co właściwe zdarzenie, z którym się wiążą.

Rachunek przepływów pieniężnych można sporządzać metodą bezpośrednią lub pośrednią, przy czym różnica dotyczy jedynie sposobu prezentacji informacji finansowej o przepływach działalności operacyjnej. Wyboru metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych dokonuje kierownik jednostki i zapisuje go w zasadach (polityce) rachunkowości. W praktyce najczęściej spotykana jest metoda pośrednia, w której za punkt wyjścia przyjmuje się wynik finansowy netto roku obrotowego. Koryguje się go o pozycje niepowodujące zmian stanu środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów, jak również o wyniki innych działalności niż operacyjna oraz elementy pieniężne wyniku, które zalicza się do właściwych rodzajów działalności (inwestycyjnej lub finansowej) – w celu doprowadzenia go do tzw. wyniku kasowego.

Najwięcej trudności przy sporządzaniu rachunku przepływów pieniężnych sprawiają zwykle zdarzenia związane z działalnością operacyjną. Występują one najczęściej i tworzą główny nurt przepływu środków pieniężnych. Zdarzenia determinujące przepływy w tej działalności obejmują przede wszystkim skutki pieniężne tych operacji i zdarzeń, które wymagają uwzględnienia przy ustalaniu wyniku finansowego (zysku/straty) ze sprzedaży. Jeżeli jednostka wytwarza określony rodzaj produktów, w działalności operacyjnej wykazuje wpływy i wydatki związane z produkcją i sprzedażą tych wyrobów lub świadczeniem usług. Jeśli natomiast zajmuje się obrotem towarowym (handlem), wykazuje wpływy i wydatki związane z zakupem i sprzedażą towarów.

We wszystkich jednostkach występuje konieczność skorygowania wyniku o amortyzację. Jest to koszt niepieniężny, dlatego należy jej wartość dodać. Korekta dotyczy zarówno amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, jak i nieruchomości inwestycyjnych (jest ujęta w rachunku zysków i strat w pozycji „Inne pozostałe koszty operacyjne”), a także amortyzacji wartości firmy.

W tej pozycji różnice dodatnie ujmuje się ze znakiem minus (odejmuje), różnice ujemne natomiast ze znakiem plus (dodaje). W praktyce często popełniane są błędy dotyczące eliminowania różnic kursowych.

Definicje wykorzystywane na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych

Należy w tej pozycji jedynie:

• wyłączyć zrealizowane różnice kursowe niedotyczące działalności operacyjnej i przesunąć je do tych działalności, których dotyczą – wyeliminowane zatem zostaną różnice kursowe dotyczące zapłaconych zobowiązań za nabyte środki trwałe, papiery wartościowe, zapłaconych kredytów i pożyczek, jeśli były one w walucie obcej,
• wyłączyć niezrealizowane (naliczone memoriałowo) różnice kursowe niedotyczące działalności operacyjnej, ponieważ nie powodują one zmiany stanu środków pieniężnych i ich ekwiwalentów – wyeliminowane zostaną różnice kursowe z wyceny bilansowej kredytów i pożyczek, papierów wartościowych oraz należności i zobowiązań z tytułu sprzedaży i zakupu aktywów trwałych, jeśli były one wyrażone w walucie obcej,
• wyłączyć różnice kursowe z tytułu wyceny środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach walutowych i w kasie jednostki – wycena środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach walutowych i w kasie nie spowodowała przepływów pieniężnych.

Nie należy korygować zrealizowanych i niezrealizowanych różnic kursowych dotyczących działalności operacyjnej, ponieważ powodują zmianę stanu należności i zobowiązań, a tym samym podlegają samoczynnej eliminacji w ramach działalności operacyjnej. Różnice kursowe zrealizowane dotyczące tej działalności wpływają na zmianę stanu środków pieniężnych.

Przygotowując korektę dotyczącą odsetek, należy skupić się tylko na tych, które nie dotyczą działalności operacyjnej. Są to następujące odsetki:

• naliczone od kredytów – w rachunku zysków i strat były one kosztami finansowymi, więc należy dodać odsetki naliczone i zapłacone od kredytów – w rachunku zysków i strat były one kosztami finan­sowymi, więc należy je dodać, a następnie pokazać jako wydatek w ramach działalności finansowej,
• naliczone jedynie od lokat powyżej 3 miesięcy – w rachunku zysków i strat były one przychodami finansowymi, więc należy je odjąć,
• naliczone i otrzymane od lokat powyżej 3 miesięcy – w rachunku zys­ków i strat były one przychodami finansowymi, więc należy je odjąć, a następnie zaprezentować jako wpływy z działalności inwestycyjnej.

Nie należy dokonywać żadnych korekt w związku z odsetkami dotyczącymi należności i zobowiązań związanych z działalnością operacyjną, np. odsetkami od należności i zobowiązań z tytułu dostaw i usług. Są one „automatycznie eliminowane” w pozycjach zmiany stanu.

Należności i zobowiązania tzw. operacyjne, zapasy, rezerwy oraz rozliczenia międzyokresowe i ich zmiany wskazują na zapotrzebowanie na kapitał obrotowy w jednostce. Sporządzając rachunek przepływów pieniężnych, wykorzystuje się ich bilansowe zmiany.

Ustalenie zmiany bilansowej polega na tym, że stan na koniec roku pomniejszamy o stan na początek roku obrotowego. Należy pamiętać o wyłączeniu jednak tych pozycji, które nigdy nie spowodowałyby przepływu środków pieniężnych:

• otrzymanych lub przekazanych aportem zapasów,
• zamiany należności na udziały,
• zamiany zobowiązań na kapitał,
• utworzenia aktywów i rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego w korespondencji z kapitałem z aktualizacji wyceny lub wynikiem z lat ubiegłych,
• wzrostu funduszy specjalnych, np. ZFŚS z tytułu odpisu z zysku netto,
• powstania ujemnej wartości firmy czy otrzymania środków trwałych w darowiźnie w roku, w którym te zdarzenia nastąpiły.

Nie uwzględnia się także zmiany zobowiązań i należności niezwiązanych z działalnością operacyjną, np. z tytułu kredytów i zaciągniętych/udzielonych pożyczek, z tytułu zakupu lub sprzedaży papierów wartościowych czy aktywów trwałych. Dokonując korekty wyniku finansowego netto o zmianę stanu krótkoterminowych aktywów oraz zobowiązań, należy pamiętać, że:

• wzrost stanu rezerw wykazuje się ze znakiem plus, a zmniejszenie ze znakiem minus (pozycja A.II.5 „Zmiana stanu rezerw”),
• wzrost stanu zapasów wykazuje się ze znakiem minus, a zmniejszenie ze znakiem plus (pozycja A.II.6 „Zmiana stanu zapasów”), 
• wzrost należności wykazuje się ze znakiem minus, a zmniejszenie ze znakiem plus (pozycja A.II.7 „Zmiana stanu należności”), 
• wzrost zobowiązań wykazuje się ze znakiem plus, a zmniejszenie ze znakiem minus (pozycja A.II.8 „Zmiana stanu zobowiązań krótko­terminowych, z wyjątkiem pożyczek i kredytów”),
• wzrost stanu czynnych rozliczeń międzyokresowych (pozycja A.II.9 „Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych”), oznaczający zwiększenie zaangażowania środków pieniężnych i ich ekwiwalentów wykazuje się ze znakiem minus, a zmniejszenie stanu, wiążące się z dokonaniem rozliczenia z wynikiem finansowym netto bez poniesienia wydatku, wykazuje się ze znakiem plus,
• wzrost stanu rozliczeń międzyokresowych przychodów (pozycja A.II.9 „Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych”) wykazuje się ze znakiem plus, natomiast zmniejszenie – minus.

Nie wykazuje się zmian stanu rozliczeń ujętych drugostronnie na kontach aktywów lub zobowiązań, a w szczególności: dotacji na zakup lub wytworzenie środków trwałych, środków trwałych w budowie czy wartości niematerialnych – w roku ich otrzymania.

W ramach korekt dotyczących działalności operacyjnej należy jeszcze uwzględnić wpływ na memoriałowy wynik finansowy:

• zysków i strat dotyczących działalności inwestycyjnej,
• odsetek i dywidend niezwiązanych z działalnością operacyjną,
• innych korekt, np. umorzonych pożyczek.

Zdarzenia powodujące te korekty są jednak w praktyce rzadziej spotykane niż wcześniej opisane.

Otrzymane dotacje, bez względu na ich cel, są bezzwrotnym pozyskaniem obcego źródła finansowania. Wpływy z tytułu dotacji ujmuje się w rachunku przepływów pieniężnych jako przepływy z działalności operacyjnej, jeżeli dotacje te służą podstawowej działalności operacyjnej podmiotu (dopłaty, subwencje, dopłaty do cen, w tym także ze środków pomocowych, z Funduszu Pracy). W pozostałych przypadkach wpływy z tytułu dotacji wykazuje się jako przepływy z działalności finansowej. Wykorzystanie przyznanych dotacji wykazuje się w rachunku przepływów pieniężnych jako wydatek zaliczany do odpowiedniego rodzaju działalności (operacyjnej lub inwestycyjnej), zgodnie z przeznaczeniem dotacji.