Metody i stawki amortyzacyjne. Jak dokonać właściwych wyborów

Kluczem jest prawidłowe przypisanie środka trwałego w ramach klasyfikacji środków trwałych. Podkreślić
trzeba, iż od 1 stycznia 2018 r. obowiązują nowe załączniki do ustaw podatkowych z wykazem
stawek amortyzacyjnych. Same stawki nie zostały zmienione, dostosowano jedynie numery grup i rodzajów
środków trwałych do nowej klasyfikacji środków trwałych KŚT 2016, ponieważ dotychczasowa
z 2010 roku utraciła moc.

Przepisy wyraźnie wskazują, iż należy dokonać wyboru jednej z metod amortyzacji, dla poszczególnych
środków trwałych, przed rozpoczęciem ich amortyzacji.
„„WAŻNE
Wybraną metodę stosuje się do pełnego zamortyzowania danego środka trwałego. Przed podjęciem
decyzji w sprawie metody amortyzacji należy przeanalizować, która metoda będzie
korzystna dla jednostki. Wybór stawki amortyzacyjnej może zależeć od tego, do której grupy
KŚT zakwalifikowany będzie środek trwały.

Jednostka gospodarcza ma możliwość dokonywania odpisów amortyzacyjnych raz na koniec roku
podatkowego bądź w równych ratach co kwartał lub co miesiąc. Częstotliwość tę ma możliwość
zmieniać w kolejnych latach, jednakże nie może tego robić w trakcie roku podatkowego.
Kolejną, obok podstawowej, ważną metodą stosowaną do amortyzacji środków trwałych jest metoda
degresywna, uregulowana w art. 16k ust. 1–3 updop   art. 22k ust. 1–3 updof. W jej przypadku odpisów
amortyzacyjnych dokonuje się w:
 pierwszym roku używania środka trwałego –
przy zastosowaniu stawki podanej w Wykazie
stawek amortyzacyjnych podwyższonej o współczynnik
nie wyższy niż 2,0,
 następnych latach podatkowych – od jego wartości
początkowej pomniejszonej o dotychczasowe
odpisy amortyzacyjne, ustalone na początek kolejnych
lat używania tego pojazdu.
Ta podwyższona stawka amortyzacyjna jest stosowana tylko w tych latach podatkowych, w których
amortyzacja przy zastosowaniu metody degresywnej jest wyższa od amortyzacji dokonywanej
metodą liniową. Natomiast począwszy od roku podatkowego, w którym tak określona
roczna kwota amortyzacji miałaby być niższa od rocznej kwoty amortyzacji obliczonej przy zastosowaniu
metody liniowej, podatnicy dokonują dalszych odpisów amortyzacyjnych według metody
liniowej, przy zastosowaniu stawki amortyzacyjnej z Wykazu lub stawki podwyższonej.
Przy czym 2,0 to maksymalna wysokość współczynnika.

Podatnik może go więc przyjąć w innej wybranej przez siebie wysokości (jednak nie
wyższej niż 2,0).
W przypadku degresywnej metody amortyzacji przejście z niej w odpowiednim momencie na metodę
liniową jest niezależne od woli podatnika, lecz stanowi jego powinność wynikającą z przepisów
obowiązującego prawa (art. 16k ust. 1 updop i art. 22k ust. 1 updof). Momentem tym, wyznaczonym
przez okoliczności, o których mowa we wspomnianych przepisach, jest początek roku.
Podatnicy korzystający z omawianej metody powinni zatem pamiętać o tym, aby nie przegapić momentu,
w którym powinni przejść na liniową metodę amortyzacji. W tym celu wskazane jest w ich
przypadku obliczenie na początku każdego roku podatkowego rocznego odpisu amortyzacyjnego
według metody degresywnej, a następnie porównanie go z rocznym odpisem amortyzacyjnym przy
zastosowaniu metody liniowej. Nie należy również zapominać o tym, że metodę degresywną
wolno stosować jedynie w stosunku do niektórych środków trwałych. Mianowicie mogą być
nią objęte maszyny i urządzenia zaliczone do grupy 3–6 i 8 Klasyfikacji Środków Trwałych oraz środki
transportu, z wyłączeniem samochodów osobowych.

Wybór metody i stawki powinien być świadomy, dlatego iż jest to narzędzie nie tylko do kształtowania
wartości majątku trwałego, ale też kosztów uzyskania przychodów.
„„PRZYKŁAD
Spółka kupiła samochód ciężarowy, którego wartość
początkowa wyniosła 300.000 zł. W przypadku
przyjęcia amortyzacji metodą liniową według
stawki 20%:
 roczny odpis amortyzacyjny wyniósłby
60.000 zł (tj. 300.000 zł × 20%),
 miesięczny odpis amortyzacyjny wyniósłby
5.000 zł (tj. 300.000 zł × 20% : 12).
Jeśli natomiast podatnik zdecydowałby się na
degresywną metodę amortyzacji auta, wolno by
mu było zastosować stawkę podaną w wykazie,
podwyższoną o współczynnik nie wyższy niż 2,0.
Załóżmy, że spółka przyjęła właśnie taki maksymalny
współczynnik.
Kwota odpisów w 1. roku amortyzacji
Roczny odpis amortyzacyjny wyniesie w pierwszym
roku 120.000 zł (tj. 300.000 zł × 20% × 2,0), miesięczny
odpis amortyzacyjny wyniesie w pierwszym
roku 10.000 zł (tj. 300.000 zł × 20% × 2,0 : 12).
Kwota odpisów w 2. roku amortyzacji
W 2. roku amortyzację trzeba będzie liczyć
od kwoty 180.000 zł (tj. wartość początkowa
300.000 zł – dokonane odpisy amortyzacyjne
120.000 zł). Roczny odpis amortyzacyjny wyniesie
72.000 zł (tj. 180.000 zł × 20% × 2,0), Miesięczny
odpis amortyzacyjny wyniesie 6.000 zł
(tj. 180.000 zł × 20% × 2,0 : 12).
Kwota odpisów w 3. roku amortyzacji
W 3. roku amortyzację należałoby liczyć od
kwoty 108.000 zł (tj. 300.000 zł – 120.000 zł –
72.000 zł). Wówczas roczny odpis amortyzacyjny
wyniósłby 43.200 zł (tj. 108.000 zł × 20% ×
2,0). Ponieważ odpis amortyzacyjny obliczony
według metody degresywnej (tj. 43.200 zł) byłby
niższy niż obliczony metodą liniową (60.000 zł),
od początku 3. roku amortyzacji podatnik będzie
musiał przejść na metodę liniową. Oznacza to,
że w 3. roku odpis amortyzacyjny od firmowego
samochodu wyniesie w spółce nie 43.200 zł, lecz
60.000 zł (tj. 300.000 zł × 20%).
Kwota odpisów w 4. roku amortyzacji
W 4. roku podatnik będzie kontynuował amortyzację
według metody liniowej. W tym okresie roczna
amortyzacja wyniesie jednak nie 60.000 zł, lecz
48.000 zł, ponieważ odpisy amortyzacyjne zrównają
się z wartością początkową środka trwałego.
„„

PRZYKŁAD
Nowo założona spółka ABC sp. z o.o. nabyła
i przyjęła 8 lipca 2021 r. cztery zestawy komputerowe
o wartości 18.000 zł każdy. Ma możliwość
skorzystania:
 z ulgi amortyzacyjnej w ramach pomocy de minimis
– zaliczy wtedy w lipcu do kosztów, w tym
podatkowych, 72.000 zł – spółka ograniczy jednak
sobie możliwość wykorzystania pomocy de
minimis, np. dotacji unijnych na inne potrzeby
na okres 2021 i dwóch następnych lat;
 z amortyzacji dla fabrycznie nowy środków trwałych,
ponieważ komputery to KŚT 487, zatem
możliwe jest skorzystanie z przepisów art. 16k
ust. 14 updop – spółka zaliczy wtedy do kosztów
72.000 zł jednorazowo w sierpniu (w następnym
miesiącu po przyjęciu do użytkowania);
 z amortyzacji zgodnej z wykazem stawek
amortyzacyjnych – spółka od sierpnia 2021 roku
będzie dokonywała odpisów dla każdego
środka odrębnie 18.000 zł × 30% / 12 mies. =
450 zł. Zatem za 2021 rok to będzie 5 × 450 zł
× 4 zestawy = 9.000 zł, za 2022 rok 4 × 5. 400 zł
= 21.600 zł, za 2023 rok 21.600 zł i za 2024 rok
pozostała kwota 19.800 zł;
 z amortyzacji przyspieszonej dla środków
trwałych poddanych szybkiemu postępowi
technicznemu – załóżmy, że spółka zastosuje
współczynnik najwyższy, tj. 2,0 : 18.000 zł ×
30% × 2 / 12 mies. = 900 zł miesięcznie, zatem
odpis za 2021 rok wyniesie 5 mies. × 900 zł × 4
zestawy = 4.500 zł × 4 zestawy = 18.000 zł, za
2022 rok 10.800 zł × 4 = 43.200 zł, za 2023 rok
pozostała kwota, czyli 10.800 zł;
 z obniżonej amortyzacji, gdzie stawka na poziomie
niższym niż 30% zostaje ustalona indywidualnie
– załóżmy, że spółka wybrała stawkę
10% – a to oznacza, iż roczny odpis od 1 zestawu wyniesie 18.000 zł × 10% = 1.800 zł, czyli
miesięcznie 150 zł;
 z amortyzacji degresywnej zgodnie z art. 16k
ust. 1 updop – odpis dla 1 roku będzie wyliczony
18.000 zł × 30% × 2 = 10.800 zł, czyli
za 5 miesięcy to 10.800 zł / 12 × 5 = 4.500 zł,
a dla 4 zestawów 18.000 zł. W 2022 roku odpis
będzie liczony od wartości netto, czyli dla 1 zestawu
(18.000 – 4.500) × 30% × 2 = 4.320 zł,
zatem skoro jest mniejszy niż odpis, jaki byłby
wyliczony metodą liniową – dokonuje się
za 2022 rok odpisu liniowego, czyli 5.400 zł,
a dla 4 zestawów 21.600 zł. Odpis w 2023 roku
to kwota 10.800. Metoda ta nieco skróci czas
amortyzacji w porównaniu z metodą liniową.

Wybór metody i stawki, jak widać, da w różnych latach różne koszty. Spółka powinna dobrać to
rozwiązanie, które będzie dla niej najkorzystniejsze, analizując założenia dotyczące jej rozwoju
w następnych latach.

Amortyzację można też optymalizować poprzez ustalenie zakresu rzeczowego jej przedmiotu. Prawidłowe
wyodrębnienie składników majątku pozwala bowiem zastosować do nich wyższe stawki amortyzacji
bądź korzystniejszą metodę amortyzacji.

„„PRZYKŁAD
Podatnik rozpoczynający działalność amortyzuje
środek trwały – budynek użytkowy o wartości
1.000.000 zł, stawka amortyzacji 2,5%, roczny
odpis amortyzacyjny 25.000 zł. Po wyodrębnieniu
instalacji:
 alarmowej (KŚT 624) o wartości początkowej
50.000 zł, stawka amortyzacji 10%,
 telefonicznej (KŚT 626) o wartości początkowej
50.000 zł, stawka amortyzacji 10%,
 klimatyzacyjnej (KŚT 653) o wartości początkowej
50.000 zł, stawka amortyzacji 10%,
 komputerowej (KŚT 491) o wartości początkowej
50.000 zł, stawka amortyzacji 30%.
Wszystkie te instalacje zostają zamortyzowane
jednorazowo w ramach pomocy de minimis (odpis
amortyzacyjny 200.000 zł), a wartość początkowa
budynku użytkowego wynosi 800.000 zł,
stawka amortyzacji 2,5%, roczny odpis amortyzacyjny
20.000 zł. Łącznie, dzięki wydzieleniu instalacji
z budynku, uzyskano koszty w wysokości
220.000 zł (zamiast 25.000 zł) rocznie.
Zwrócić należy szczególną uwagę na możliwość indywidualnego
kształtowania stawek. W przypadku
używanych bądź ulepszonych środków trwałych, które
po raz pierwszy wprowadzono do ewidencji, można
ustalić indywidualną stawkę amortyzacyjną. Podatnik
sam ustala z góry okres amortyzacji, zgodnie
z określonym przez ustawodawcę minimalnym okresem
amortyzacyjnym. Z tym że odpis amortyzacyjny
danego środka trwałego nie może być krótszy niż
a) dla środków trwałych sklasyfikowanych w grupie
3–6 oraz 8 (KŚT):
■■ 24 miesiące, jeśli wartość początkowa środka
trwałego nie przekracza 25.000 zł,
■■ 36 miesięcy, jeśli wartość początkowa środka
trwałego jest wyższa od 25.000 zł, natomiast
nie przekracza 50.000 zł,
■■ 60 miesięcy w pozostałych przypadkach,
b) dla środków transportu, między innymi także
dla samochodów osobowych – 30 miesięcy,
c) dla budynków, lokali oraz budowli – 10 lat, z wyjątkiem
tych, które są trwale związane z gruntem
budynków handlowo–usługowych, które zostały
wymienione w rodzaju 103 KŚT oraz pozostałych
budynków niemieszkalnych wymienionych
w 109 rodzaju KŚT, a także kiosków towarowych
o kubaturze poniżej 500 m3 domków kempingowych,
oraz budynków zastępczych, których okres
nie może przekroczyć 3 miesięcy,
d) dla budynków (lokali) niemieszkalnych, w przypadku
których stawka amortyzacyjna z Wykazu stawek
amortyzacyjnych wynosi 2,5% – 40 lat pomniejszone
o pełną liczbę lat, które upłynęły od dnia ich oddania
po raz pierwszy do używania do dnia wprowadzenia
do ewidencji środków trwałych, z tym że okres
amortyzacji nie może być krótszy niż 10 lat.
Amortyzacja z zastosowaniem stawek indywidualnych
może być stosowana w ściśle określonych
sytuacjach i w odniesieniu do niektórych ŚT. Kwotę
miesięcznego odpisu obliczamy, dzieląc wartość
początkową ŚT przez liczbę miesięcy amortyzacji.
Środki trwałe, które są zaliczane do grup 3–6 oraz
8 KŚT, uznaje się za:
ƒƒ używane, w przypadku gdy przed ich nabyciem
były użytkowane przez co najmniej 6 miesięcy, bądź
ƒƒ ulepszone – jeśli przed wprowadzeniem do ewidencji
poniesione wydatki na ich ulepszenie obejmowały
nie mniej niż 20% wartości początkowej.

Natomiast budynki, lokale oraz budowle uznaje się za: ƒƒ używane, gdy wykaże się, że przed ich nabyciem
były użytkowane przez co najmniej 60 miesięcy, lub  ƒƒ ulepszone, jeśli przed wprowadzeniem do ewidencji
poniesione wydatki na ulepszenie środka trwałego stanowiły więcej niż 30% wartości początkowej.