Uwaga: ryczałty za nocleg w kabinie niekonstytucyjne

Ustawa o czasie pracy kierowców w art. 21a stanowi, że kierowcy w podróży służbowej, przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w przepisach art. 775 § 3-5 Kodeksu pracy. W praktyce oznaczało to jednak konieczność zapewnienia kierowcom za każdym razem wszystkich świadczeń, jakie przysługują pracownikom. Zatem pracodawca musiał im wypłacać każdorazowo diety, zwracać koszty podróży, czy przede wszystkim koszty noclegów albo zapewnić nocleg kierowcom podczas podróży.

Najwięcej sporów dotyczyło przede wszystkim kwestii noclegów. Na tym tle dochodziło zresztą do wielu sporów. Rozstrzygał je Sąd Najwyższy wskazując, że np. zapewnienie kierowcy miejsca do spania w kabinie ciężarówki nie może być potraktowane jako zapewnienie bezpłatnego noclegu (por. uchwałę SN z 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14), a co za tym idzie, powoduje obowiązek zapłaty stosownego ryczałtu przez pracodawcę kierowcy (uchwała SN z 7 października 2014 r., I PZP 3/14).

Między innymi te względy spowodowały złożenie przez Związek Pracodawców „Transport i Logistyka Polska" skargi do Trybunału Konstytucyjnego, w której związek żądał stwierdzenia niezgodności z Konstytucją art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców. Wnioski takie do TK mają prawo zgłaszać ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny uwzględnił wniosek Związku Pracodawców i wyrokiem z 24 listopada 2016 r. uznał art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców za niezgodny z Konstytucją, w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym.

Pierwszym z zarzutów TK do spornego przepisu było zastosowanie niedopuszczalnego z punktu widzenia zasad techniki prawodawczej „kaskadowego” odesłania do innych przepisów.

Artykuł 21a ustawy o czasie pracy kierowców odsyła do art. 775 § 5 kp, a ten przepis z kolei zawiera odesłanie do przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 775 § 2 kp. Zdaniem TK takie odesłanie jest niedopuszczalne bo nie odsyła się do przepisów, które już zawierają odesłanie. Nie służy to zapewnieniu spójności regulowanych instytucji prawnych. 

Ponadto przepisy odsyłają w gruncie rzeczy do regulacji dotyczących pracowników administracji państwowej i samorządowej. Warunki i specyfika podróży służbowej pracowników administracji (co do zasady niewielka liczba podróży, odbywanie ich zazwyczaj w aglomeracjach miejskich pozwalających na zapewnienie odpowiednich warunków hotelowych), są nieporównywalne z warunkami i specyfiką przebywania w podróży kierowcy w transporcie, zwłaszcza międzynarodowym, która stanowi istotę tego zawodu (miejsca, w których odbywa się nocleg, często sprawiają trudność z zapewnieniem warunków hotelowych).

Poza tym regulacje kodeksowe odnośnie podróży służbowej – tak w samym kp jak i rozporządzenia wykonawczego w założeniu dotyczą incydentalnych podróży służbowych , tj. takich, które nie stanowią istoty wykonywanej pracy. Zaś istotą pracy kierowcy jest podróż – a więc całkowite przeciwieństwo sposobu pracy „stacjonarnej” jaką wykonuje większość pracowników. To spowodowało, że przeniesienie regulacji do przepisów ogólnych prawa pracy dało efekt w postaci nieprzewidywalności prawa.

Pracodawcy przystosowując kabiny samochodowe do spania, kierowali się przepisami Rozporządzenia UE nr 561/2006 z 15 marca 2006 r. Tymczasem z ustawy o czasie prawy kierowców wynika odwrotna sytuacja – brak zapewnienia „standardowego” noclegu daje kierowcy prawo do wszelkich świadczeń wynikających z przepisów kodeksowych.

TK w konkluzji wskazał na potrzebę odrębnego uregulowania kwestii podróży służbowych kierowców ze względu na ich specyfikę pracy. Odesłanie proste do Kodeksu pracy nie wystarcza i jest nieprawidłowe z punktu widzenia zasady państwa prawnego.

Wyrok TK ma co najmniej walor istotnej wykładni prawa, która kwestionuje dotychczasowe orzecznictwo i wykładnię przepisów o podróżach służbowych kierowców. Wcześniejsze orzeczenia SN zwłaszcza powołane wyżej uchwały są już – po wyroku TK – nieaktualne.

Dotyczy to zwłaszcza kontrowersyjnej kwestii ryczałtów za noclegi w kabinach ciężarówek. Te po opisywanym orzeczeniu nie mogą być już uznane za obligatoryjne dla pracodawców. Pozbawione bowiem zostały podstawy prawnej, uznanej za niekonstytucyjną. Należy jednak zauważyć, że wyrok TK odnosi się wyłącznie do kierowców w transporcie międzynarodowym. Tak wynika wprost z sentencji orzeczenia. To oznacza, że kierowcy w krajowym transporcie drogowym nadal mają gwarantowane te same należności i przywileje w zakresie podróży służbowych, co inni pracownicy krajowi, odbywający podróże służbowe w kraju.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 listopada 2016 r., sygn. K 11/15 (Dz.U. z 2016 r. poz. 2206).